Hoe beleeftuinen het verschil maken bij dementie

Een beleeftuin is meer dan zomaar een tuin

Een beleeftuin is een plek vol kleur, geur en herinneringen, speciaal ingericht voor mensen met dementie (zie afbeelding 1). In zo’n dementievriendelijke tuin komen zintuigen tot leven en voelen bewoners zich vrij om te bewegen, te ontdekken of gewoon even te zitten in de zon. In dit artikel op het Kennisplein leest u waarom een beleeftuin zoveel kan betekenen voor mensen met dementie. De term ‘ dementietuin ’ wordt ook wel gebruikt, al past die niet bij onze visie: wij zien de bewoner als mens, niet als de ziekte. Niet alleen voor bewoners, maar ook voor u als naaste, huisarts of casemanager van iemand met de ziekte dementie.

Afbeelding 1: Dementie beleeftuin met beelden van dieren, bloemen en geuren.

De kracht van een dementie vriendelijke tuin

Dagelijks Leven biedt mensen met dementie een vertrouwde woonplek. In onze woonomgeving mag u overal uzelf zijn. Deze plek is daar een mooi voorbeeld van. En voor veel bewoners speelt de belevingstuin daarin een belangrijke rol. Onze kernwaarden: zie mij, hoor mij, ken mij, laat mij, zitten in alles wat we doen. Want achter elke bewoner zit een verhaal. Met eigen wensen, herinneringen en behoeften. Dat zien wij terug in onze zorg, maar ook buiten in de tuin.

Juist voor mensen met geheugenproblemen kan een buitenruimte die de zintuigen prikkelt, verrassend veel doen.  Nou, bewoners bewegen meer, ruiken bloemen uit hun jeugd, voelen weer even de zon op hun huid of herkennen een geluid van vroeger. Een belevingstuin brengt rust, plezier en soms zelfs vergeten glimlachen terug. Wat zeg nou zelf: wat is belangrijker dan dát?

” Een belevingstuin kan voor mensen met dementie een belangrijke bijdrage zijn, het kan prikkelen zonder te overweldigen. Buiten zijn, voelen, ruiken, bewegen dat is zintuiglijke informatie die ook rust en veiligheid kan brengen “
– Willy Erdhuizen, verpleegkundig specialist AGZ en behandelaar Sensorische Informatieverwerking

Afbeelding 2: belevingstuin voor mensen met de ziekte dementie, ruimte voor rust en herkenning.

De effecten van beleeftuinen

In onze beleeftuinen komen veel bewoners tot leven. Dat zeggen we niet zomaar. Er zijn aanwijzingen dat een beleeftuin kan bijdragen aan een vermindering van medicatiegebruik bij ouderen, met name bij mensen met dementie. Onderzoek toont aan dat blootstelling aan de natuur en zintuiglijke prikkels in een beleeftuin een positief effect kan hebben op het welzijn, wat kan leiden tot minder stress en mogelijk een lagere behoefte aan medicatie (Wageningen, 2008).

Wat is een beleeftuin?

Een beleeftuin of belevingstuin is speciaal ingericht om te voelen, ruiken, horen, proeven en zien. Denk aan geurige kruiden, kleurrijke bloemen, zachte bladeren om aan te raken en vogelhuisjes om naar te kijken. Alles in de tuin is erop gericht om herinneringen te prikkelen en een gevoel van veiligheid te geven.

Tegelijk is een beleeftuin altijd ook een dementievriendelijke tuin. Dat betekent:

• brede, vlakke paden zonder drempels
• duidelijke looproutes (geen doolhof)
• veilige, overzichtelijke inrichting
• bankjes op logische plekken om even te rusten

Wat merken verwanten?

Veel familieleden vertellen ons dat hun vader of moeder opbloeit sinds het tuinbezoek een vast onderdeel is van de dag. Een bewoner die eerder weinig sprak, raakt weer in gesprek door de geur van lavendel of de herinnering aan een moestuin van vroeger. De tuin helpt bij het maken van contact, ook als praten lastig wordt.

Samen buiten zijn wordt vanzelf makkelijker. U hoeft echt geen diep gesprek te voeren. Een korte wandeling, een bloem aanwijzen of gewoon samen koffiedrinken op het terras maakt het moment al waardevol. Want eerlijk is eerlijk: dát is toch waar het om draait?

“Sinds mijn vader regelmatig naar de beleeftuin gaat, zie ik hem weer glimlachen. Hij herkent de geur van munt en begint uit zichzelf te vertellen over vroeger. Dat ene halfuurtje buiten doet hem zó goed.”
 – Verwant van een bewoner

Afbeelding 3: Planten in verhoogde bakken ‘vriendelijk’ voor mensen met dementie.

Wat kunt u verwachten van een beleeftuin?

Voor verwijzers is het goed om te weten: een beleeftuin is geen luxe, maar een doordacht onderdeel van goede dementiezorg. De beleeftuin draagt bij aan het dagelijks welbevinden van bewoners. Het helpt bij het verwerken van prikkels, emoties en kan zo bijdragen aan een gelukkiger leven (Wageningen Universiteit, RIVM, 2018).

Een bewoner die eerder dwaalde, kan nu vertrouwd naar buiten. Dankzij duidelijke looproutes en herkenningspunten zoals een bankje of een plantenbak op fijne hoogte blijft de omgeving overzichtelijk en vertrouwd. Herkenbare geuren en kleuren geven houvast en maken de tuin tot een fijne en herkenbare plek. Precies wat iemand met dementie nodig heeft om zich vrij en rustig te voelen.

Elke tuin is anders, elke bewoner ook

De uitgangspunten van de tuinen van Dagelijks Leven zijn overal gelijk: veiligheid, zintuiglijke beleving, herkenning en vrijheid. Of iemand nu een praatje maakt met een vrijwilliger of gewoon geniet van de zon op het gezicht dat moment telt.

Wist u dat natuur positieve effecten kan hebben uw gezondheid?

Onderzoek laat namelijk zien dat natuur op veel manieren goed is voor uw gezondheid. Als u vaak in de natuur bent, kunt u zich rustiger en minder gestrest voelen. Het helpt ook om beter te slapen, sneller te herstellen als u ziek bent en om beter na te denken. Zelfs een tuin of park in de buurt kan al helpen. Natuur is dus belangrijk voor iedereen, jong en oud. (Wageningen University, 2008)

Geraadpleegde bronnen

• Effectiviteit van therapeutische tuinen voor mensen met dementie
  In dit systematische overzichtsonderzoek zijn 16 eerdere studies geanalyseerd over wat verpleeg- en beleeftuinen betekenen voor mensen met dementie.
  Bekijk de publicatie ›

• Groene dagbesteding in de stad – RIVM & Wageningen Universiteit
  Dit onderzoek laat zien dat groene dagbesteding mensen met dementie zinvolle activiteiten, structuur, sociale contacten en betere voeding biedt. Mantelzorgers krijgen hierdoor meer tijd en rust.
  Lees het nieuwsbericht op rivm.nl ›
  Bekijk het project bij Wageningen University & Research ›

• Effecten van nabije natuur op gezondheid en welzijn
  Wageningen Universiteit onderzocht vier manieren waarop de natuur in de directe woonomgeving kan bijdragen aan gezondheid en welzijn. Denk aan ontspanning, sociale verbondenheid en fysieke activiteit.
  Lees het onderzoek op ResearchGate ›

Veelgestelde vragen (FAQ)

• Wat is het verschil tussen een beleeftuin en een gewone tuin?
  
  Een beleeftuin is speciaal ontworpen voor mensen met dementie. Er is aandacht voor veiligheid, zintuiglijke prikkeling en herkenning.
  

• Kan mijn vader of moeder zelfstandig de tuin in?
  
  Laat mij, zie mij en hoor mij is de visie van Dagelijks Leven. Dankzij deze gedeelde visie op alle 104 locaties, kunnen bewoners én hun naasten zoals vader of moeder samen de tuin in.
  

• Helpt de beleeftuin echt bij onrust of dwaalgedrag?
  
  Ja, veel bewoners worden rustiger van een tuinwandeling. De prikkels helpen hen om in het moment te zijn. Hoe werkt dit? Denk aan geur van bloemen, voelen van planten, geluid van vogels.
  

• Is er begeleiding nodig in de tuin?
  
  Niet altijd. De tuin is zo ingericht dat bewoners er veilig kunnen zijn. Wel zijn er vaak vrijwilligers of zorgmedewerkers aanwezig.
  

• Kan ik als verwant helpen in de tuin?
  
  Graag zelfs! Veel familieleden vinden het fijn om samen met hun naaste buiten te zijn of om een handje mee te helpen.
  

• Wie doen onderzoek naar beleeftuinen?
  
  Onderzoekers van de Universiteit van Padova in Italië, waaronder hoogleraren psychologie, cognitiewetenschappers, specialisten in ouderenzorg en experts in landschapsarchitectuur, doen onderzoek naar de voordelen van het bezoeken van tuinen en tuiniertherapie voor mensen met dementie. Denk aan namen als prof. Francesca Pazzaglia (psychologie), prof. Raffaele Cavalli (bos- en landschapsbeheer) en dr. Erika Borella (cognitieve veroudering).

  Ook in Nederland is dit een groeiend onderzoeksveld. Onderzoekers als dr.ir. Lenneke Vaandrager (Wageningen University & Research), dr.ir. Jan Hassink (Wageningen Plant Research), Simone de Bruin (RIVM) en Yvette Buist bestuderen hoe groene initiatieven en dagbesteding in de stad bijdragen aan het welzijn van mensen met dementie en hun mantelzorgers. Ze combineren inzichten uit de gezondheidszorg, sociale wetenschappen en natuurbeheer.

  Dit thema is nog volop in ontwikkeling, maar we houden het goed in de gaten en zullen de nieuwste inzichten en aanbevelingen met je delen.