Binnen Dagelijks Leven kan er sinds kort gebruik gemaakt worden van VIO: Video Interventie Ouderenzorg. Hierbij gebruiken we videobeelden om onbegrepen gedrag te analyseren en te ontdekken hoe zorgmedewerkers het beste kunnen handelen in bepaalde situaties. Ik, Ribanna Knuivers, ouderenpsycholoog bij Dagelijks Leven, ben VIO-begeleider (in opleiding) en begeleid VIO-trajecten op locatie. Aan de hand van een voorbeeld uit de praktijk vertel ik jullie graag hoe zo’n traject eruitziet.
Tijdens een gedragsvisite komt ter sprake dat de ADL, de Algemene Dagelijkse Levensverrichtingen, bij een van de bewoners moeizaam verlopen. Er is sprake van weerstand; de bewoonster wil haar onderkleding niet uittrekken. Deze weerstand komt waarschijnlijk deels door onbegrip. Haar taalbegrip is heel beperkt en ze is slechthorend. Begrijpt zij wel wat er van haar gevraagd wordt? We besluiten VIO in te zetten, naast andere interventies waar het team direct mee aan de slag kan.
De hulpvraag in kaart
We beginnen met een intake. Die houd ik samen met de gespecialiseerd verzorgende psychogeriatrie (GVP). Door heel wat vragen te behandelen proberen we de situatie en de hulpvraag in kaart te brengen. Wanneer we zo goed als klaar zijn, komt de bewoner in kwestie de ruimte binnen gelopen. Dit is een mooie kans om direct de eerste opname te maken.
Ik draai de camera bij en de GVP gaat met de bewoonster aan tafel zitten. Er ontstaat een spontaan gesprekje. Er wordt gezongen en veel gelachen! De opnames bij VIO duren nooit lang; maximaal vijf minuten. De eerste opname is bovendien altijd een neutraal moment zoals dit gesprekje, zodat er zowel van de bewoner als van de medewerker weinig gevraagd wordt. Na deze opname analyseer ik als VIO-begeleider de beelden. Ik kijk vooral naar de communicatie. Wat gaat goed? Deze momenten koppel ik aan kijkopdrachten die in de feedbackbijeenkomst terugkomen.
Van onbewust naar bewust bekwaam
Tijdens die eerste feedbackbijeenkomst bekijkt een groot deel van het team samen met mij de opname. Eerst in zijn geheel, daarna steeds kleine stukjes van enkele seconden. Het team krijgt voor elk stukje een kijkopdracht. Het is ontzettend leuk dat regelmatig gezegd wordt: “maar ik doe toch helemaal niet veel (bijzonders)?” De zorgmedewerkers handelen veelal op basis van intuïtie, maar krijgen door de beelden steeds meer inzicht in hun eigen doen en laten. “Goh, ik wist helemaal niet dat ik dat op die manier deed”, hoor ik daardoor ook vaak. Van onbewust bekwaam naar bewust bekwaam!
Zo denken we vaak dat een bewoner precies begrijpt wat we zéggen, terwijl de bewoner eigenlijk vooral zíet wat we vragen of bedoelen. Denk aan het heen en weer bewegen van een washandje voor het gezicht, terwijl je vraagt of het tijd is om het gezicht te wassen. Ongemerkt geven we heel veel van deze non-verbale signalen. Wanneer een bewoner vervolgens begrijpt wat je bedoelt en jij denkt dat dit komt door wat je vertelt, overschat je al snel het taalbegrip van de bewoner. Geef je in een volgende situatie te weinig non-verbale boodschappen? Dan kan onbegrip en onbegrepen gedrag ontstaan. Zo ook bij deze bewoonster. We leren al snel dat open contact, korte en bondige zinnen en vooral veel non-verbale communicatie erg belangrijk zijn in het contact. Het team gaat oefenen en de opgedane inzichten worden opgenomen in het zorgplan.
Adviezen aangevuld en uitgediept
Ongeveer twee weken na de eerste feedbackbijeenkomst volgt een tweede opname. Nu filmen we de start van de ADL, waarin er dus al wat meer van zowel de zorgmedewerker als de bewoner gevraagd wordt. En in dit geval ook van de VIO-begeleider: tijdens het filmen komt er namelijk een medebewoonster de kamer binnenlopen, waardoor we de opname vroegtijdig moeten afbreken. Welkom in de zorg, geen moment of dag is hetzelfde! We vertrouwen erop dat de beelden tot dan toe voldoende zijn om mee aan de slag te gaan in de tweede feedbackbijeenkomst. Dat blijkt gelukkig ook zo te zijn.
De tweede feedbackbijeenkomst gaat, net als de derde, ongeveer hetzelfde als de eerste; we kijken eerst de hele opname terug en daarna telkens een klein stukje, met kijkopdrachten van de VIO-begeleider. De focus is wel steeds anders en daarmee ook de opbrengst. De adviezen in omgang en communicatie worden aangevuld en steeds verder uitgediept. Zo leren we tijdens deze tweede bijeenkomst dat het belangrijk is om de bewoonster te volgen, om zo na te kunnen gaan of het contact nog open is en of zij begrijpt en accepteert wat de zorgmedewerker van haar vraagt.
Derde en laatste opname en bijeenkomst
Het is tijd voor de laatste opname, waarbij het moment waarop de hulpvraag zich voordoet gefilmd wordt. Inmiddels heeft het team echter al zoveel geleerd, dat het onbegrepen gedrag op dit moment niet of veel minder voorkomt. De zorgmedewerkers weten op welke manier zij contact moeten maken met de bewoonster en wat belangrijk is in de communicatie. Wanneer er tóch sprake is van onbegrepen gedrag, weten ze hoe ze hiermee om moet gaan. De beelden laten deze mooie ontwikkeling goed zien. Binnenkort volgt de derde en laatste feedbackbijeenkomst. Als VIO-begeleider heb ik de beelden al geanalyseerd en ik weet: wat hebben we veel geleerd. We gaan het traject met een voldaan gevoel afronden!