Trauma en dementie deel 2: onbegrepen gedrag door herbelevingen

Mensen met dementie dragen door onverwerkte trauma’s soms een verborgen last met zich mee. Maar hoe herken je een trauma bij iemand met dementie? En hoe kunnen wij dan helpen? Verpleegkundig specialist Willy Erdhuizen en GZ-psycholoog Marian Biezeman vertellen over die ene bewoner, waaraan duidelijk te zien is dat hij lijdt. Waar komt dit lijden vandaan? En kunnen onze vakgroepcollega’s hem helpen? 

Dit is een blog in twee delen. Klik hier om het eerste deel van het verhaal te lezen. Daarin vertelt verpleegkundig specialist Willy Erdhuizen hoe hij tijdens een SI-analyse vermoedt dat bewoner Kees mogelijk lijdt onder een posttraumatische stressstoornis. 

Via mijn collega, verpleegkundig specialist Willy, word ik in medebehandeling gevraagd bij een bewoner met Alzheimer. Kan er sprake zijn van een trauma en is er in dat geval eventueel een behandeling mogelijk?Close tooltipDe namen in de blogs op onze website zijn verzonnen, om de privacy van de bewoners te beschermen.Kees is een lieve, rustige man, die volledig in zijn eigen belevingswereld verkeert. Meestal gaat hij lekker zijn eigen gangetje. Maar zijn gedrag verandert. “Kees is zichzelf niet meer. Hij kan ineens verstarren: dan is er angst en paniek in zijn ogen en begint hij te trillen”, vertelt de zorgmedewerker. “Hij wil niet dat je dichterbij komt en roept: Nee! Niet doen! ’s Nachts wordt hij soms badend in het zweet wakker en slaat wartaal uit.”

Herbelevingen trauma oorzaak onbegrepen gedrag

Hoewel we best veel weten over Kees, kunnen we zijn gedrag niet direct verklaren. Gezien de vraag van de verpleegkundig specialist én de situatie in z’n geheel, nodigen we zijn kinderen uit voor een gesprek. Dit is een heftig gesprek, waarbij de trieste waarheid naar voren komt. Hun vader is als kind langdurig seksueel misbruikt. Hoe verdrietig het ook is om te horen, toch vallen de puzzelstukjes op hun plaats. Zijn gedrag kan worden gezien als een herbeleving van dit misbruik. Er is sprake van eenClose tooltipAls iemand iets heel heftigs heeft meegemaakt en dat niet goed verwerkt, kan een posttraumatische stressstoornis ontstaan. Dan beleef je de traumatische gebeurtenis steeds opnieuwposttraumatische stressstoornis (PTSS) . De ingevuldeClose tooltipIn het onderzoek TRAuma en DEmentie (TRADE) wordt onderzocht hoe de symptomen van PTSS zich bij mensen met dementie uiten. Hiervoor zijn vragenlijsten ontwikkeld.TRADE-vragenlijst bevestigt dit.

Eerder hielpen beschermendeClose tooltipCopingmechanismen zijn manieren waarop mensen omgaan met stress, problemen of moeilijke gevoelens. copingmechanismen  Kees om deze ervaring te dragen, zonder dat hijClose tooltipDoor een trauma kan het zijn dat je ontregeld raakt: je voelt je dan bijvoorbeeld altijd gespannen, of juist afwezig. ontregelde . Nu hij door de ziekte van Alzheimer zijn cognitie verliest, werkt deze coping niet meer en herbeleeft hij de traumatische gebeurtenissen. Zijn emoties roepen ook emoties op bij het zorgteam: het is zo oneerlijk dat Kees, deze lieve man, dit nu allemaal nóg eens moet doormaken. Zonder dat hij dit begrijpt of er ook maar iets aan kan doen. Het zorgteam voelt zich machteloos.

EMDR is niet meer mogelijk

EMDR is een therapie voor mensen die last blijven houden van een heftige ervaring, zoals bij PTSS. Tijdens de therapie concentreert de persoon zich op de beelden van de nare herinnering, terwijl de therapeut de persoon afleidt door vingers voor de ogen heen en weer te bewegen. Of door bijvoorbeeld klikgeluiden te laten horen. Door EMDR krijgen de nare herinneringen een andere betekenis en vermindert de emotionele lading: de ervaring wordt draaglijker.

Helaas is EMDR niet meer mogelijk vanwege Kees’ slechte cognitie. Met zijn kinderen en het zorgteam bespreek ik de mogelijkheid van EMDR-on-the-spot. EMDR on-the-spot is een spanningsverminderende techniek op basis van EMDR. Een zorgmedewerker kan de techniek toepassen op het moment dat Kees een herbeleving heeft.

EMDR-on-the-spot bij dementie

Ik geef een klinische les aan enkele van mijn collega’s van het zorgteam over PTSS en EMDR-on-the-spot. Hoe werkt deze spanningsverminderende techniek? Kort uitgelegd geeft de zorgmedewerker op het moment van herbeleving een afleidend lichamelijk signaal, bijvoorbeeld door afwisselend op Kees’ knieën te tappen. Tegelijkertijd stelt de zorgmedewerker Kees met woorden gerust. De medewerker kan iets zeggen als: “Kees, je bent nu veilig”. Tijdens de klinische les beschrijven we samen wat we zien aan Kees als hij een herbeleving doormaakt. Ook oefenen we de techniek op elkaar. Mijn collega’s zijn gemotiveerd om EMDR-on-the-spot toe te passen en zo Kees te helpen.

Samen het beste doen voor de bewoner

En wat blijkt in de praktijk? Het helpt. Kees wordt rustiger, de spanning vermindert en herbelevingen duren minder lang. Ook het zorgteam heeft baat bij de techniek. Zij voelen zich minder machteloos. Hoewel Kees, naarmate zijn dementie vordert, geregeld herbelevingen houdt, heeft het zorgteam iets in handen om Kees te kunnen helpen op moeilijke momenten. Juist dan kunnen zij het verschil maken.

En dit is het mooie van ons vak: samen met medebehandelaren en het zorgteam beste doen voor onze bewoner.

Benieuwd naar het eerste deel van dit verhaal, over hoe verpleegkundig specialist Willy Erdhuizen tijdens een SI-analyse vermoedt dat er sprake is van PTSS? Lees het hier of klik op de knop hieronder.