
Denk eens aan een eekhoorn. Wat zie je? Een klein roodbruin diertje met een pluizige staart tegen zijn lijfje aangedrukt, zittend op zijn achterpoten? Misschien met een nootje in zijn voorpoten? Het gaat eigenlijk helemaal vanzelf toch? Je hoort een woord en ziet meteen het bijpassende plaatje.
Bij het woord ‘concert’ heeft iedereen waarschijnlijk een ander beeld in gedachten. Een artiest die je eens hebt zien optreden, de mensen met wie je er was of een show die je op televisie hebt gezien. Maar je hebt waarschijnlijk wel een beeld bij het woord. Dat komt doordat ons geheugen bestaat uit plaatjes en scripts. Wat nou als je brein is aangetast door dementie en het niet meer lukt om het juiste plaatje of script op te halen? Dan heeft het weinig zin om woorden te gebruiken toch? Dat zorgt alleen maar voor onrust en verwarring. Foto’s en afbeeldingen kunnen dan een manier zijn om te communiceren.
Ze kan het niet goed plaatsen en wordt er onrustig van
Ik zit samen met mevrouw aan tafel in de huiskamer. Voor ons op tafel staat een grote zilveren doos vol met foto’s. De doos heb ik erbij gepakt omdat mevrouw onrustig is. Ze bevindt zich in een vergevorderd stadium van dementie waardoor haar brein al flink is aangetast. We hebben zojuist met zijn allen gegeten. Het afruimen van de tafels en opstaan van mensen die de ruimte verlaten zorgde voor veel geluiden. De bewoonster kan deze gebeurtenis niet meer goed plaatsen en wordt er onrustig van.
De herinnering aan deze vakantie is al vervolgen
Nu zit ze rustig bij mij aan tafel, haar ogen gesloten, verzonken in zichzelf. Zo nu en dan opent ze haar ogen en vraagt meteen “En nu?”. Een van de standaard zinnetjes waaruit haar taalgebruik nog bestaat en die ze gedurende de dag vaak uitspreekt. Ik neem een stapel foto’s uit de doos en houd er één voor haar omhoog. Ze kijkt ernaar maar geeft geen blik van herkenning. Op de foto is een gezin te zien dat geniet van een vakantie in het buitenland. Haar gezin. Maar de herinnering aan die vakantie ligt waarschijnlijk niet diep genoeg in haar geheugen opgeslagen en is al vervlogen.
Ik geef haar een nieuwe foto waar ze zelf groot op staat afgebeeld. Ze neemt hem aan, kijkt ernaar en lacht. “Ja!” zegt ze. Ik leg de foto apart voor een later tijdstip. Er zitten een paar honderd foto’s in de doos. Ik pak steeds een stapeltje. De foto’s waarop zij reageert, leg ik apart. Vooral babyfoto’s doen het goed. En foto’s waar een persoon groot en duidelijk op staat afgebeeld. Foto’s met een drukke scène of omgeving doen haar niets. Na zo’n 15 minuten sorteren liggen er ongeveer 20 foto’s op de stapel “om later nog eens te bekijken”.
Wat hield haar bezig toen ze 20 was?
Terwijl ik door haar foto’s ga word ik overvallen door een gevoel van schaamte. Het voelt alsof ik zonder toestemming zit te kijken naar dierbare herinneringen. De foto’s zijn momenten uit haar leven. Vele zijn gemaakt op vakantie. Ik kijk naar de doos en realiseer me hoeveel er verloren gaat aan herinneringen als je dementie krijgt. Dit zijn zo veel foto’s maar het is eigenlijk maar een fractie van haar leven. Het grootste gedeelte van ons leven speelt zich niet af op vakantie.
Dan kijk ik naar de foto boven op de stapel “om later nog eens te bekijken”. Het is er een waar ze zelf op staat. Ik neem hem in mijn hand en kijk ernaar. Ik schat dat ze op de foto begin 20 is. Meteen komen er allerlei vragen in me op. Hoe stond ze in het leven? Wat hield haar bezig? Welke personen waren belangrijk voor haar? Een heel leven waar ik eigenlijk maar weinig van weet. Hoe goed ken ik haar eigenlijk? Instinctief pak ik haar hand vast. Ze opent haar ogen en we kijken elkaar aan. “Je bent lief”, zeg ik tegen haar. Ze lacht een verlegen lach. Het is dezelfde lach als op de foto.
Wat rest, zijn foto’s en herinneringen
Ik denk aan hoe dit voor haar moet zijn. Wat gaat er de hele dag door haar hoofd? Hoe ontzettend stressvol moet dat voor haar zijn? Ook denk ik aan haar kinderen, die steeds weer een deel van hun moeder verliezen. Van de persoon die ze was, op de foto’s, op vakantie. Er is alleen nog een schim over van de moeder die ze ooit was. Voor hun resten alleen nog de foto’s en herinneringen. Herinneringen die zijzelf helaas niet meer heeft.